Basilica_A-I.jpg (29898 bytes)

Basilica_A-I-I.jpg (77089 bytes)

De Basilica cum Scholiis is uitgegeven door de Groninger hoogleraren knop-rom.gif (143 bytes) 'H.J. Scheltema', D. Holwerda en knop-rom.gif (143 bytes) 'N. van der Wal'. Het bestaat uit 8 tekstdelen en 9 scholiadelen. Het eerste deel verscheen in 1955, het laatste deel in 1988.

De wetgeving van Justinianus bleef eeuwenlang de codifictie van het Byzantijnse rijk en wel in de oorspronkelijke tekst. Zij werd slechts aangevuld door de Novellen van de latere keizers. Waren deze Novellen grotendeels in het Grieks geschreven, de rest van de wetgeving (Codex, Digesten en Instituten) was bijna geheel in de Latijnse taal gesteld, een taal die de Byzantijnse bevolking niet sprak en niet kon lezen. ( ... ... ... )
Al spoedig verschenen van de Justiniaanse wetgeving Griekse vertalingen, uittreksels, samenvattingen enz. enz. Al deze Griekse werken vervingen weliswaar de Latijnse tekst in de dagelijkse rechtspraktijk, maar hadden geen formele rechtskracht. Dat wil zeggen, dat de oorspronkelijke tekst de officiële wettekst bleef, waaraan de advocaat zijn pleidooi en de rechter zijn beslissing diende vast te knopen. Alleen in het geval er een latere Novelle over een in de Latijnse wetgeving reeds behandeld onderwerp was uitgevaardigd, zette de latere tekst de eerdere opzij volgens de aloude regel lex posterior derogat legi priori. Was er echter niet zo’n Novelle uitgevaardigd, dan gold de Latijnse tekst en niet de Griekse vertaling. Beriep b.v. een advocaat zich er op dat een tekst verkeerd was vertaald of vond hij een Latijnse wettekst, die in het geheel niet was vertaald, dan was het beroep op de oorspronkelijke tekst doorslaggevend.
De Griekse teksten, hoe dikwijls ook in de praktijk gebruikt, hadden geen eigen gezag en dienden in de laatste instantie tot niets anders dan tot hulpmiddel bij het vaststellen van de oospronkelijke tekst. Zo bleef het byzantijnse rijk vasthouden aan een codificatie, die in slechts enkele handschriften was verspreid en was geschreven in een vreemde taal. Aan deze toestand kwam eeuwenlang geen verandering totdat omstreeks 900 na Chr. keizer Leo de Wijze het plan opvatte om door het uitgeven van een min of meer officiële Griekse tekst een einde te maken aan de intussen volstrekt onoverzichtelijke veelheid van Griekse commentaren, vertalingen en compendia. In deze tekst zou zo naukeurig mogelijk worden vastgesteld, welke regels nog golden en welke door een jongere bepaling buiten werking waren gesteld. Deze zuiveringsoperatie is ons overgeleverd onder de naam Basilica - meervoud naar het Grieks: τὰ βασιλικὰ νо́μιμα, de keizerlijke wetten.

De Basilica ordenen de stof in zestig boeken, onderverdeeld in titels. De zuivering, anakatharsis, werd goeddeels bereikt doordat elke titel is samengesteld uit een Digestentitel, de overeenkomstige Codextitel, of soms meerdere Codextitels indien zij tesamen hetzelfde onderwerp behandelen en de op het onderwerp betrekking hebbende Novelle of Novellen. Natuurlijk ontbreekt soms één van de drie elementen indien de stof niet in elk van de drie soorten teksten is behandeld. Maar in het ideale geval vond men over één onderwerp alle geldende wettelijke bepalingen in een vaste volgorde bij elkaar.

Twee belangrijke kenmerken van de Basilica dienen nog onder de aandacht te worden gebracht. Keizer Leo liet geen nieuwe vertaling van de oude Latijnsse tekst maken, maar gebruikte oude Griekse teksten, die stamden uit de rechtspraktijk en het rechtenonderwijs. Toen de tekst van de Basilica eenmaal was voltooid, werden andere oude geschriften uit het Justiniaanse tijdvak, die op hetzelfde onderwerp betrekking hadden, in kleiner lettertjes rondom de tekst aan de randen toegevoegd. Deze randschriften heten scholia en zijn te vergelijken met de Latijnse glossae. De basilicatekst met scholia lijkt dan ook uitelijk veel op de latere Latijnse handschriften van de Justiniaanse wetgeving, die door de rechtsgeleerden van Bologna zijn voorzien van allerlei glossen.
Het later aanbrengen van de scholia duidt op een tweede kenmerk van de Basilica. De tekst was niet bedoeld om de oude Latijnse tekst te vervangen, maar slechts om hem te verduidelijken en overzichtelijker te maken. Ook de Basilicatekst bleef niets anders dan een hulpmiddel en de aangebrachte scholia dienden hetzelfde doel. De Basilica zijn door keizer Leo niet uitgevaardigd als een codificatie, die de oude van Justinianus verving. Zij misten m.a.w. het kenmerk van de exclusiviteit. Vondt men in de oude Justiniaanse wetgeving een tekst, die niet in de Basilica was opgenomen, dan behield die tekst zijn gelding mits hij niet door een latere Novelle was achterhaald. ( ... ... ... )

Door een uitspraak (± 1175) van keizer Manuel Comnenus werd met één pennestreek aan een verzameling zonder eigen rechtskracht ruim twee en een halve eeuw na zijn ontstaan alsnog exclusiviteit verleend, waardoor het werd omgetoverd tot een codificatie in de strikte zin van het woord. Met dezelfde pennestreek werd de oorspronkelijke wetgeving van Justinianus onttroond en verloren de talloze Latijnse wetteksten, die toch al nooit werden opgeslagen, hun rechtstreekse gelding. Vanaf die tijd zijn de Basilica blijven bestaan als de codificatie van het Byzantijnse rijk.

(Uit knop-rom.gif (143 bytes) 'Hoofdstukken Europese Codificatiegeschiedenis', 75 e.v. Zie ook Th. E. van Bochove: Codificatie in Byzantium? in knop-rom.gif (143 bytes) 'Groninger Opmerkingen en Mededelingen'
XII, 22
)

Het onderste gedeelte van een pagina uit het handschrift Cod. Paris. gr. 1352, f. 148r betreffende B XII, 3, 1 t/m 4 (BT 708, 2-16) (A2) met rechts in de kantlijn de daarbij behorende scholia (BS 600, 4-12) (B2)
 
(woensdag, 31 januari 2007)

 

 

 

 

 


 

Ga naar  Hoofdmenu Hogere  van Rechtsgeschiedenis RuG

Deze pagina is een poging de feitelijke toestand weer te geven,
zoals die de maker, R.J.H. Brink,
op bovenstaande
( ... ) genoemde moment bekend was

Aanvullingen en/of suggesties aanbevolen: rjhbrink@hotmail.com

 
Geschiedenis
RuG
Faculteit
Wat doen we?
GOM
Subseciva
Samenwerking Medewerkers
Byzantijnse bibliografie
Studs Tentamen
Caroussel
Adagia
Vakken Strikt wetenschappelijk